Dogodilo se na danasnji dan

Dogodilo se na današnji dan - 15. avgust

1057. - Odigrala se bitka kod Lumphanana, u kojoj je škotski kralj Makbet zarobljen od strane Malcolma Canmore, čijeg je oca, kralja Dankana I, ubio Makbet 17 godina ranije. Makbet je, inače, glavna ličnost istoimene Šekspirove drame.

1534. - Injasio Lojola je u Parizu, sa još šest istomišljenika, osnovao jezuitski monaški red, koji je imao zadatak da vodi borbu protiv reformacije i svih protivnika katoličke crkve. Imao je čvrstu, gotovo vojničku organizaciju.

1769. - U Ajačiju na Korzici rođen je Napoleon Bonaparta, jedan od najvećih vojskovođa i zavojevača sveta, francuski car. Prvi put se istakao u borbi protiv Engleza kod Tulona 1793. godine. Generalski čin dobio je u 24. godini. Izvršio je niz vojnih pohoda na Italiju, Egipat, ratovao protiv Austrije. Godine 1799. zaveo je režim konzulstva, a sebe proglasio "doživotnim konzulom" (1802). Izveo je reforme u državi i dao Francuskoj novi krivični i građanski zakon ("Napoleonov kodeks"). Neuspeli pohod na Rusiju, poraz u bici kod Lajpciga 1813. i pad Pariza primorali su ga da abdicira i da se povuče na ostrvo Elbu, odakle se privremeno vratio i posle kratkotrajne "vlade od 100 dana" i novog poraza kod Vaterloa, bio trajno prognan na ostrvo Sveta Jelena, gde je i umro 1821. godine.

1914. - Otvoren je Panamski kanal. Ovaj kanal koji povezuje Atlantski i Tihi okean otvoren je prolaskom američkog broda "Ancon".

1914. - Posle upada u Srbiju 200.000 austrougarskih vojnika u Prvom svetskom ratu, Srpska vrhovna komanda prebacila je 180.000 vojnika u severozapadnu Srbiju i izradila plan za Cersku bitku. Zahvaljujući sjajnoj strategiji srpske komande i neuporedivoj hrabrosti srpskih vojnika, do 24. avgusta u Srbiji nije ostao nijedan austrougarski vojnik, izuzev 4.500 zarobljenika. Cerska bitka je prva saveznička pobeda u Prvom svetskom ratu koja je silno podigla ugled srpske vojske i sprečila Austrougarsku da na vreme koncentriše trupe na ruskom frontu.

1939. - U Holivudu je održana premijera filma "Čarobnjak iz Oza".

1942. - Američki general Dvajt Ajzenhauer postavljen je za komadanta savezničkih snaga koje su se 8. novembra iskrcale u severozapadnoj Africi.

1944. - U Drugom svetskom ratu formiran je Korpus Narodne odbrane Jugoslavije (KNOJ).

1947. - Indija i Pakistan dobili su nezavisnost.

1960. - Kongo je dobio nezavisnost od Francuske.

1961. - Dva dana nakon što su zatvorile prolaz između Istočnog i Zapadnog Berlina bodljikavom žicom, istočnonemačke vlasti otpočele su izgradnju Berlinskog zida. U narednih 28 godina, Berlinski zid će stajati kao najopipljiviji simbol Hladnog rata - Gvozdena zavesa koja je delila Evropu. Do avgusta 1961. godine, prosečno je 2000 istočnonemačkih građana prelazilo u zapadni deo. Veći deo njih bili su visokoobrazovani ljudi, što je imalo poražavajuće efekte na istočnonemačku ekonomiju. Zato je Nikita Hruščov predložio i fizičko razdvajanje i postavljanje granice između Istočnog i Zapadnog Berlina. Nakon izgradnje Berlinskog zida, oko 5.000 ljudi uspelo je da prebegne, ali se procenat znatno smanjivao, jer je zid bio dobro čuvan. Čak 191 osoba izgubila je život pokušavajući da pređe preko zida koji je razdvajao Berlin. Nakon kraha socijalizma u Evropi, 9. novembra 1989. godine, istočnonemačke vlasti ukinule su zabranu prelaska iz istočnog u zapadni deo i već uveče se okupilo na hiljade građana i otpočelo je rušenje Berlinskog zida.

Dogodilo se na današnji dan - 16. avgust

1717. - U bici kod Beograda u austrijsko-turskom ratu u kojoj se na strani Austrijanaca borilo i 6.000 Srba iz Vojvodine, austrijski feldmašal francuskog porekla, Fransoa Eugen Savojski, Turcima je naneo težak poraz i zauzeo Beograd, izbacivši Turke i iz severne Srbije. Austriji je Požarevačkim mirom zaključenim 1718. pripala severna Srbija, Banat i severna Bosna.

1743. - Definisana su najstarija pravila boksa u Engleskoj.

1919. - Obrazovana je vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca pod predsedništvom Ljube Davidovića, sastavljena od predstavika Demokratske stranke (zajednice) i Socijaldemokratske partije. Vlada je ubrzo donela uredbe o osmočasovnom radnom vremenu i o osiguranju radnika u slučaju bolesti i nesreće.

1921. - Umro je srpski kralj Petar I Karađorđević, kralj Srbije od 1903. do 1918. i potom do smrti Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca; njegova vladavina obeležena je razvojem parlamentarne demokratije, ubrzanim privrednim razvojem, kulturnim napretkom i slobodom štampe kakva u Srbiji nije postojala ni pre ni posle njega. Tokom vladavine "njegovog veličanstva svetog starca", kako su ga nazivali u Francuskoj, ojačane su političke i kulturne veze s južnoslovenskim narodima, a pod njegovim žezlom Srbija je bila Pijemont slobode, ideal ustavnog uređenja i žarište napretka u tom delu Evrope. Posle zbacivanja s prestola 1858. njegovog oca kneza Aleksandra Karađorđevića (Karađorđev sin), živeo je u inostranstvu i završio je Vojnu akademiju u Sen Siru i višu Vojnu akademiju u Mecu. Učestovao je kao dobrovoljac u Legiji stranaca u francusko-pruskom ratu 1870. i 1871, kad je za izuzetnu hrabrost odlikovan Ordenom Legije časti, postavši jedini evropski vladalac koji je to odličje zaslužio na bojnom polju. Pod imenom Petar Mrkonjić, u bosansko-hercegovačkom ustanku protiv Turaka komandovao je 1875. i 1876. jednim ustaničkim odredom. Posle ubistva kralja Aleksandra Obrenovića, Skupština Srbije ga je 15. juna 1903. izabrala za kralja. U narodu - koji ga je najčešće nazivao čika Pera - je uživao ogromno poštovanje zbog izuzetnog poštenja i krajnje skromnog načina života. U balkanskim ratovima je kao vrhovni komandant predvodio do pobede srpsku vojsku, a s vlasti se povukao 1914, u korist sina Aleksandra, koji je u njegovo ime vladao kao regent. U Prvom svetskom ratu 1915, sa srpskom vojskom prošao je golgotu tokom povlačenja preko Albanije. Preveo je na srpski spis "O slobodi" engleskog filozofa Džona Stjuarta Mila.

1958. - Rođena je Madona, popularna pevačica i skandal-majstor dvadesetog veka. Iza sebe je ostavila veliki broj muzičkih hitova kao što su: "Material Girl", "Like a Virgin" itd, a oprobala se i u svetu filma kao glumica: "Dick Tracy", "Desperately Seeking Susan", "Shanghai Surprise", "A League of Their Own"...

1960. - Britanija je zagarantovala nezavisnost svojoj koloniji Kipru.

1944. - Na ostrvu Vis u Drugom svetskom ratu nastavljeni su pregovori Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije i izbegličke jugoslovenske vlade, koja se obavezala da Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije prepusti svu savezničku pomoć, raspusti oružane snage u inostranstvu i javno se odrekne Draže Mihajlovića i četnika. Pristala je i da u sastav NOVJ bude uključena ratna mornarica bivše Jugoslavije koja se nalazila na Malti pod upravom savezničke flote.

1977. - Umro je "kralj rokenrola" - Elvis Pristli. Pristli je rođen 1935. godine u gradiću Tupelo u Misisipiju. Njegova karijera otpočela je kada mu je bilo 19 godina. Prvi album, "Heartbreak Hotel", načinio je 1956. godine pravu senzaciju od njega i vrlo brzo je postao miljenik publike. Po povratku iz vojske, posvetio se filmskoj karijeri. Šezdesetih godina snimio je 20-tak muzičkih filmova, od kojih su najznačajniji: "G.I. Blues" (1960), "Blue Hawaii" (1961), "Girls! Girls! Girls!" (1962), "Viva Las Vegas" (1964), i "Frankie and Johnny" (1966). Krajem 60-tih godina i početkom sedamdesetih, njegova slavna karijera krenula je nizbrdo. Razveo se, postao ovisan o lekovima i prilično se ugojio, retko je nastupao i poslednje dve godine života proveo je usamljen, iako ne zaboravljen od strane svojih fanova.

1984. - Umro je srpski pisac Dušan Radović, jedinstvena medijska ličnost srpske kulture i vrstan dečji pisac. Radio je u listovima "Zmaj", "Pionir", "Kekec" i "Poletarac" i bio urednik dečjih redakcija Radija i Televizije Beograd. U široj javnosti posebno je upamćen po radio-emisiji Studija B, "Beograde, dobro jutro", kojom je od 1976. osam godina budio Beograđane obiljem satiričnih doskočica, ljupkog humora i duhovitih komentara obeleženih autentičnom mudrošću, pri čemu je prekinuo s lažnom didaktikom i decu je uvek tretirao kao ozbiljnu i zrelu publiku. Kratkim duhovitim replikama Radović je s puno pažnje, takta i ljubavi otkrivao vrline i slabosti sugrađana. Dela: zbirke pesama "Poštovana deco", "Smešne reči", "Vukova azbuka", "Pričam ti priču", "Ponedeljak", "Utorak", "Sreda, "Četvrtak", dramska dela "Kapetan Džon Piplfoks", "Tužibaba", "Če" (s Matijom Bećkovićem), aforizmi "Beograde, dobro jutro", TV serija "Na slovo, na slovo".

Dogodilo se na današnji dan - 17. avgust

1552. - Završeno je štampanje prve knjige u Beogradu poznate kao "Beogradsko četvorojevanđelje". Knjigu je krupnim ćiriličnim slovima, koja je rezao jeromanah Mardarije, štampao Trojan Gunduluć, član Dubrovačke kolonije u Beogradu, koji je nastavio posao kneza Radiše Dimitrijevića, posle čije je smrti preuzeo štampariju.

1761. - Rođen je srpski političar i pravnik Sava Popović, poznat kao Sava Tekelija, predsednik Matice srpske, narodni dobrotvor. Velikim zaveštanjem od 150.000 forinti, nekoliko kuća i imanja, osnovao je 1838. u Budimpešti zadužbinu "Tekelijanum" pod upravom Matice srpske, kako bi srpskim đacima iz Vojvodine omogućio univezitetsko školovanje u glavnom gradu Ugarske. Aktivno je učestovovao u političkom životu ugarskih Srba i materijalno je pomogao Matici srpsku, koja ga je 1838. izabrala za doživotnog predsednika. Bavio se naučnim radom i prevođenjem i napisao zanimljive memoare "Građa ili materijal za opisanije života moga". Pre Drugog svetskog rata, Matica srpska je iz Budimpešte prenela u Novi Sad biblioteku "Tekelijanuma", a zgrada internata je uz odštetu ustupljena Mađarima.

1876. - Rođen je srpski generalštabni pukovnik Dragutin Dimitrijević Apis, glavni inspirator oficirske zavere i ubistva kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage Mašin 11. juna 1903, čime je odlučujuće doprineo da se na srpski presto vrati dinastija Karađorđević. Kao načelnik obaveštajnog odeljenja Glavnog generalštaba srpske vojske, povezao se s nacionalnooslobodilačkim pokretima i organizacijama Srba van Srbije, a 1911. je s nekoliko drugova osnovao tajnu organizaciju "Ujedinjenje ili smrt", poznatu i kao "Crna ruka", radi rušenja Otomanske imperije i Austro-Ugarske, kako bi bio ostvaren narodni ideal - ujedinjenje srpstva. Uhapšen je u Prvom svetskom ratu u decembru 1916. na Solunskom frontu, zbog insceniranog atentata na regenta Aleksandra Karađorđevića. Posle smrtne presude vojnog suda, donesene na montiranom procesu, s još dvojicom oficira je streljan u junu 1917. Prilikom revizije Solunskog procesa 1953, utvrđeno je da su atentat inscenirali sam Aleksandar i Radikalna stranka i svi osuđeni su rehabilitovani.

1908. - Umro je srpski pisac Radoje Domanović, najveći srpski satiričar, koji je oštro, kritički i duhovito slikao vlast ogrezlu u korupciju i nasilje, lažno rodoljublje i do servilnosti poslušno građanstvo. Posle završetka Velike škole u Beogradu, bio je nastavnik u Vranju, Pirotu i Leskovcu, a iz službe je otpušten kao protivnik režima Obrenovića. Od 1905. do smrti bio je šef korektora Državne štamparije u Beogradu. Uređivao je satirični list "Stradija". Počeo je realističkim pripovetkama iz seoskog života, ali je ubrzo počeo da piše satiru, stvorivši dela univerzalne vrednosti. Dela: satirične pripovetke "Stradija", "Vođa", "Danga", "Mrtvo more", "Kraljević Marko po drugi put među Srbima".

1950. - Indonezija je dobila nezavisnost od Holandije.

1962. - Bitlsi su u svom sastavu izvršili izmenu, tako što je na mesto Pita Besta (Pete Best) došao Ringo Star (Ringo Starr).

1978. - Okončan je prvi prekoatlantski let balonom. Posle 137 sati, balon "The Double Eagle II" sleteo je na jedno pusto polje u blizini Pariza. Balonom su upravljali Ben Abruzzo, Maxie Anderson, i Larry Newman. Oni su preleteli 3,233 milje za šest dana.

1999. - Oko tri časa izjutra, severozapadnu Tursku potresao je zemljotres jačine 7,4 po Rihterovoj skali. U ovom delu Turske živi trećina stanovništva i smešteno je pola industrije. Epicentar je bio u Izmitu, 65 milja od Istanbula. Ovom prilikom je 17.000 ljudi izgubilo život, a materijalna šteta se procenjuje na 6.5 milijadri dolara, što je učinilo ovaj zemljotres jednim od najgorih u 20. veku.

Dogodilo se na današnji dan - 18. avgust

1227. - Umro je Džingis-kan, osnivač ogromne mongolske feudalne imperije. Najpre je ujedinio mongolska plemena, a zatim izvršio mnogobrojna osvajanja, osvojivši severnu Kinu i srednju Aziju. Izvršio je uspešne pohode na Iran i Avganistan i prodor u Rusiju. Država koju je Džingis-kan stvorio obuhvatala je ogroman prostor od Tihog okeana do Crnog mora (prostranstvo veće i od Rimske imperije).

1805. - Srbi su na brdu Ivankovac kod Ćuprije, u jednoj od najvećih bitaka u Prvom srpskom ustanku, prvi put potukli regularnu vojsku Otomanskog carstva. Napredovanje ustanika koji su zauzeli više gradova, uključujući Užice i Karanovac (Kraljevo), uznemirilo je sultana, koji je naredio Hafiz-paši, imenovanom za beogradskog vezira, da s 15.000 vojnika krene od Niša ka Beogradu. Na Ivankovcu se pod komandom Milenka Stojkovića i Petra Dobrnjca utvrdilo oko 2.000 Srba koji su izdržali više turskih juriša, a bitku je rešio vođa ustanka, Đorđe Petrović Karađorđe, koji je noću između 18. i 19. avgusta s više od 4.000 ustanika braniocima pritekao u pomoć iz pravca Jagodine, pa su se Turci povukli u Paraćin. Posle dva bezuspešna napada na visove oko Paraćina 20. avgusta i novih gubitaka, Hafiz-paša je - već pokoleban ozbiljnim gubicima na Ivankovcu - bio primoran da se povuče ka Nišu. Pobeda je silno uvećala samopouzdanje ustanika, koji su se dotad uspešno sukobljavali samo s dahijama.

1831. - Rođen je srpski kompozitor, pijanista i horovođa Kornelije Stanković, značajan za srpsku muziku kao osnivač nacionalnog pravca, zapisivač i harmonizator srpskog crkvenog pojanja. Školovao se u Aradu, Segedinu, Pešti, a u Beču je studirao kompoziciju. U Sremskim Karlovcima je proučavao i beležio dotad samo usmenom tradicijom sačuvano srpsko crkveno pojanje, a potom je bio horovođa Beogradskog pevačkog društva. Doprineo je da se za srpsku muziku zainteresuju strani kompozitori, posebno ruski, uključujući Petra Iliča Čajkovskog ("Slovenski marš") i Nikolaja Andrejeviča Rimskog-Korsakova ("Fantazija na srpske teme"). Dela: "Pravoslavno crkveno pojanje u srpskoga naroda", šest svezaka "Srpskih narodnih pesama", koje je harmonizovao za hor, za glas i klavir, ili samo za klavir.

1868. - Postavljen je kamen temeljac zgrade Narodnog pozorišta u Beogradu, čemu je presudno doprinelo gostovanje u prestonici Srbije glumaca iz Novog Sada 1867. Oduševljen predstavom "Gospođe i husari", knez Srbije Mihailo Obrenović obećao je da će o svom trošku podići zgradu i osnovati stalno pozorište. Narodno pozorište svečano je otvoreno u oktobru 1869, prigodnim komadom "Posmrtna slava kneza Mihaila".

1872. - Umro je srpski pisac Petar Preradović, jedan od najznačajnijih pesnika epohe ilirizma, čija se lirika kreće od zanosnog rodoljublja do mračne refleksivnosti i krajnjeg pesimizma. Posle završene Vojne akademije u Vinernojštatu, radi napredovanja u karijeri prešao je u rimokatoličanstvo i napredovao do čina generala, učestvujući u svim ratovima Austrije njegovog doba. Isprva je pisao na nemačkom, ali je ubrzo počeo da piše isključivo na srpskom jeziku, pa se njegovim pravim književnim početkom smatra pesma "Zora puca, bit će dana". Napisao je i niz toplih ljubavnih pesama, od kojih se mnoge pevaju i sada, poput pesme "Miruj, miruj, srce moje". Dela: zbirke pesama "Prvijenci", "Nove pjesme", drama "Kraljević Marko", epovi "Lopudska" (nedovršen), "Prvi ljudi", "Pustinjak" (nedovršen), libreta "Vladimir i Kosara", "Sirotica".

1897. - Rođen je srpski slikar Milo Milunović, član Srpske akademije nauka i umetnosti, profesor Akademije likovnih umetnosti u Beogradu. Slikarstvo je učio u Firenci. Posle Prvog svetskog rata, u kojem je učestvovao na bojištima u Crnoj Gori, otišao je na studije u Pariz, gde je s prekidima ostao do 1932, kad je došao u Beograd, gde je 1937. postao profesor Umetničke akademije. Slikao je pejzaže i mrtvu prirodu, kompozicije, figure, portrete, monumentalne freske i mozaike. Njegova dela se odlikuju arhitektonskom jasnoćom kompozicije, prefinjenošću kolorita i pikturalne forme. Snažno je uticao na mlađe slikarske generacije u Beogradu.

1941. - U Drugom svetskom ratu je u nemački koncentracioni logor Buhenvald dovedena prva grupa jugoslovenskih zarobljenika. U toku rata, kroz logor su prošla 3.872 Jugoslovena, od kojih je 607 dočekalo oslobođenje. Logor (u kojem su nacisti od 1937. do 1945. ubili 56.000 ljudi iz 18 evropskih zemalja) su oslobodili sami logoraši u aprilu 1945.

1948. - U Beogradu je potpisana Dunavska konvencija, kojom je prihvaćeno načelo da Dunavom i plovidbom upravljaju priobalne zemlje. Slobodna plovidba je osigurana za sve trgovačke brodove, a ratnim brodovima je plovidba zabranjena, sem ratnih brodova priobalnih država kojima je bilo dopušteno da plove i na području druge priobalne države, ali samo prema sporazumu.

1958. - Vladimir Nabokov objavio je "Lolitu".

1990. - Jugoslavija je treći put postala svetski prvak u košarci na 11. svetskom šampionatu u Argentini. Prvi put je osvojila titulu 1970. u Ljubljani, a drugi put 1978. u Manili.

Dogodilo se na današnji dan - 19. avgust

- Danas je Preobraženje, dan kada se, prema hrišćanskom predanju, Isus Hristos na visokoj gori Tavor preobrazio pred apostolima Petrom, Jakovom i Jovanom. "Njegovo lice zasjalo je kao sunce, a haljine njegove postadoše bele kao sneg", kaže predanje. U crkvama se toga dana osvećuje grožđe, a u narodu postoji verovanje da to voće ne treba jesti pre Preobraženja. Od tog dana obično prestaju velike vrućine, a noći postaju svežije, pa je i nastala izreka da se od tada "preobražava i gora i voda".

1691. - Austrijanci su kod Slankamena, pod komandom feldmaršala Ludviga Vilhelma Badenskog, potukli Turke koje je predvodio veliki vezir Mustafa Ćuprilić. U bici u kojoj je na strani Austrijanaca učestvovalo i oko 10.000 Srba, pod komandom Jovana Monasterlije, Turci su potpuno razbijeni i uz velikog vezira je poginulo 18 paša, stotinak oficira i oko 20.000 vojnika, a Austrijanci su imali oko 7.000 poginulih i ranjenih.

1888. - U Belgiji je održano prvo takmičenje za najlepšu devojku sveta. Pobedila je osmanaestogodišnja devojka iz Indije.

1909. - Održana je prva trka na autodromu u Indijanapolisu.

1967. - Singl Bitlsa "All You Need is Love" našao se na prvom mestu britanske liste.

1983. - Umro je jugoslovenski državnik srpskog porekla, Aleksandar Marko Ranković, potpredsednik SFRJ i član najužeg rukovodstva vladajućeg Saveza komunista Jugoslavije do smenjivanja sa svih funkcija 1966. Posle zavođenja Šestojanuarske diktature 1929, osuđen je na šest godina robije zbog ilegalne komunističke aktivnosti, a 1940. je postao član Politbiroa Komunističke partije Jugoslavije. U Drugom svetskom ratu je rukovodio pripremama za ustanak protiv okupatorske nemačke vojske i nacistička policija Gestapo ga je uhapsila u Beogradu krajem jula 1941. Posle hapšenja je zverski mučen i potom prebačen u bolnicu radi lečenja, gde je držan pod stražom, ali je oslobođen smelom akcijom beogradskih skojevaca. Kao organizacioni sekretar KPJ i član Vrhovnog štaba partizanskih jedinica, osnovao je 1944. službu bezbednosti pod nazivom Odeljenje za zaštitu naroda (OZNA). Posle rata je bio ministar unutrašnjih poslova i potpredsednik savezne vlade. U političkom obračunu s njim na Četvrtom plenumu Centralnog komiteta SKJ 1966. na Brionima, jugoslovenski predsednik Josip Broz Tito ga je optužio za zloupotrebe Službe državne bezbednosti i "grupašku i antipartijsku delatnost" i lišen je svih funkcija, mada javnosti nisu predočeni uverljivi dokazi na osnovu kojih je eliminisan iz političkog života. Njegova sahrana u Beogradu, kojoj je prisustvovalo više od 100.000 ljudi, veoma je uznemirila komunističko rukovodstvo Jugoslavije koje je u tome videlo znak buđenja "srpskog nacionalizma".

1988. - Iran i Irak potpisali su sporazum o prekidu vatre nakon osmogodišnjeg sukoba.

1989. - Tadeuš Mazovjecki postao je prvi nekomunistički predsednik Poljske.

Dogodilo se na današnji dan - 20. avgust

1872. - Prestao je da izlazi srpski list "Danica", najznačajniji književni časopis srpskog romantizma, koji je od februara 1860. triput mesečno štampan u Novom Sadu. List je pokrenuo i uređivao srpski pisac i pravnik Đorđe Popović, koji je okupio mlade srpske pesnike romantičare: Jakova Ignjatovića, Đuru Jakšića, Jovana Jovanovića Zmaja, Lazu Kostića.

1877. - Rođen je srpski književni kritičar i istoričar književnosti, Jovan Skerlić, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije, najuticajniji kritičar svog vremena. Diplomirao je na Velikoj školi u Beogradu i doktorirao u Lozani. Presudno je uticao na srpsku literaturu, boreći se za realizam i verodostojnost književnog dela. Prve radove je objavio u satiričnim i socijalističkim listovima, a zatim se visprenom kritikom - često beskompromisnom i presuditeljskom - najčešće oglašavao u "Srpskom književnom glasniku", koji je od 1905. do 1907. uređivao s Pavlom Popovićem, a potom sam do smrti 1914. Dela: rasprave i studije "Pogled na današnju francusku književnost", "Uništenje estetike i demokratizacija umetnosti", "Francuski romantičari i srpska narodna poezija", "Srpska književnost u XVIII veku", "Omladina i njena književnost", "Istorija nove srpske književnosti", "Jakov Ignjatović", kraće studije, kritike i prikazi sakupljeni u devet knjiga pod naslovom "Pisci i knjige".

1884. - Posle četiri godine gradnje, svečano je otvorena zgrada Beogradske železničke stanice, s koje je uskoro krenuo prvi voz na tek izgrađenoj pruzi Beograd-Niš. Glavni investitor i izvođač radova bilo je Francusko društvo, a radove je nadzirao srpski arhitekta Dragiša Milutinović, sin pisca Sime Milutinovića Sarajlije.

1901. - Rođen je Salvatore Kvazimodo, italijanski pesnik, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1959. godine. Kvazimodo se rodio u Sirakuzi na Siciliji. Njegovo pesništvo obuhvata teme od klasične starine do ratne tragike savremenog čoveka. Bio je antologičar italijanske poezije, oštar polemičar, prevodilac sa engleskog i klasičnih jezika. Kao profesor na Konzervatorijumu u Rimu, bio je tumač i naše savremene poezije. Umro je u Napulju, 14. jula 1968. godine.

1914. - Završena je Cerska operacija potpunom pobedom srpske vojske. To je bila prva značajnija pobeda saveznika nad centralnim silama u Prvom svetskom ratu. Izvojevale su je jedinice Druge armije pod komandom Stepe Stepanovića, koji je za zasluge u bici na Ceru dobio čin vojvode. Bitka je počela 12. avgusta. Sledećih dana su srpski borci napali Drugu austrougarsku armiju između Krupnja i Šapca, nanevši joj teške gubitke. Austrougarska komanda je tada naredila opšte povlačenje svojih jedinica.

1920. - Allen Woodring osvojio je zlatnu olimpijsku medalju u trci na 200 metara, noseći pozajmljene patike.

1940. - U Meksiku je ubijen Lav Trocki, ruski revolucionar, političar i publicist. On je bio Staljinov veliki protivnik, zalagao se za svetsku revoluciju. Posle dugotrajne političke borbe, proteran je iz zemlje, a smatra se da je likvidiran po Staljinovom naređenju.

1968. - 650.000 trupa Varšavskog pakta izvršilo je invaziju na Češku, kako bi slomilo "Praško proleće" - kratak period liberalizacije u ovoj tada komunističkoj zemlji. Česi su protestovali velikim demonstracijama i drugim nenasilnim taktikama, ali to nije bilo dovoljno da se suprotstave sovjetsikm tenkovima.

1994. - Umro je srpski filmski režiser i pisac Aleksandar Petrović, jedan od sineasta koji su smelošću tretiranja osetljivih tema i originalnim ostvarenjima proslavili srpski film u svetu. Sedamdesetih godina 20. veka, s ostalim autorima filmskog "crnog talasa", podvrgnut je snažnom ideološkom pritisku komunističkog režima Josipa Broza. Dela: kratkometražni filmovi "Let nad močvarom", "Petar Dobrović", "Putevi", igrani filmovi "Dani", "Dvoje", "Tri", "Skupljači perja" (nagrada na Kanskom festivalu), "Biće skoro propast sveta", "Maestro i Margarita", "Grupni portret s damom", "Seobe", eseji "Novi film".

1996. - U udesu transportnog aviona "Iljušin 76" ruske kompanije "Sper erlajns" blizu piste beogradskog aerodroma u Surčinu, poginulo je svih 12 ljudi u letelici. Prethodno je avion koji je iz Beograda poleteo ka Malti, zbog otkazivanja navigacione opereme i sistema radio veza, kružio u vazduhu oko tri sata, pokušavajući da se oslobodi goriva, ali je prilikom prinudnog sletanja promašio pistu.

Dogodilo se na današnji dan - 21. avgust

1165. - Rođen je Filip II Avgust, francuski kralj 1180-1223. Ojačao je kraljevsku vlast i uspešno ratovao protiv engleskog kralja Jovana bez Zemlje, kojem je oteo vlast u zapadnoj Francuskoj (Normandija). Učestvovao je i u III krstaškom ratu. Za njegove vladavine, otpočelo je zidanje Bogorodičine crkve u Parizu (Notre Dame) i osnovan je Univerzitet u Parizu (1208).

1958. - Umro je srpski kompozitor i dirigent Stevan Hristić, obdareni polifoničar koji je osnovno nadahnuće crpao iz narodnih motiva, jedan od osnivača Muzičke akademije u Beogradu, šef Beogradske filharmonije, dirigent Narodnog pozorišta, direktor Opere, član Srpske akademije nauka i umetnosti i prvi predsednik Saveza kompozitora Jugoslavije. Muzičko obrazovanje stekao je u Beogradu, Rimu, Beču, Lajpcigu, Moskvi i Parizu. Dela: orkestarska "Simfonijska fantazija", "Rapsodija", "Vranjanska svita", "Poema zore", "Marš slobode", "Skice za klavir", muzička drama "Suton", balet "Ohridska legenda", oratorijum "Vaskresenje", scenska muzika za drame "Čučuk Stana", "Sunce", "Lazarevo vaskrsenje", "Uobraženi bolesnik", "Hamlet", "Večiti mladoženja", "Bura", horovi, solo pesme.

1959. - Američki predsednik Dvajt Ajznehauer potpisao je proklamaciju kojom Havaji postaju 50. država u okviru SAD-a. Predsednik je istovremeno izdao naređenje da se američkoj zastavi doda još jedna zvezdica - simbol nove države.

1963. - Uvedeno je vandredno stanje u Južnom Vijetnamu.

1972. - Prvi put je jedan balon preleteo Alpe.

1977. - Donna Patterson Brice postavila je rekord u zabeleženoj brzini na skijama na vodi - 111,11 milja na sat.

Dogodilo se na današnji dan - 22. avgust

1485. - U poslednjoj velikoj bici u toku Rata ruža - bici kod Bosvorta - poginuo je engleski kralj Ričard III (1483-1485) u borbi sa Henrijem Tjudorom, koji je potom krunisan za kralja. Kralj Henri VII je prvi vladar na engleskom prestolu iz dinastije Tjudor koja će biti na vlasti do smrti kraljice Elizabete 1603. godine.

1848. - Rođen je srpski general lužičko-srpskog porekla Pavle Jurišić Šturm, jedan od najistaknutijih srpskih oficira u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu, veoma zaslužan za blistave pobede srpske vojske nad austrougarskom armijom u Cerskoj i Kolubarskoj bici. U srpsku vojsku je primljen 1876. kao dobrovoljac sa činom poručnika i već u srpsko-turskom ratu 1876-1877. istakao se kao komandant Šabačkog i posavsko-tamnavskog bataljona. U srpsko-turskom ratu 1877-1878, veoma je uspešno komandovao Prvim dobrovoljačkim pukom, potom Krajinskim kombinovanim pukom u borbama kod Bele Palanke i Pirota. U srpsko-bugarskom ratu 1885, komandovao je Šestim pukom Drinske divizije, u Prvom balkanskom ratu 1912-1913. Drinskom, a u Drugom balkanskom ratu 1913. Dunavskom divizijom. U Prvom svetskom ratu je 1914. kao komandant Treće armije primio prvi udar znatno nadmoćnije austrougarske Pete armije i usporio njeno napredovanje, što je omogućilo srpskim snagama da se pregrupišu za Cersku bitku. Trećom armijom je komandovao i u Kolubarskoj bici i na Solunskom frontu do avgusta 1916.

1854. - Rođen je srpski kralj Milan Obrenović, tokom čije je vladavine Srbija stekla međunarodno priznanje kao nezavisna država. Postao je knez 1868, posle ubistva kneza Mihaila Obrenovića i u spoljnoj politici se isprva oslanjao na Rusiju. Pod pritiskom javnog mnjenja, objavio je 1876. rat Turskoj koji je 1877. neuspešno okončan. Iste godine je, pod uticajem Rusije, ponovo zaratio s Turskom, ovog puta uspešno, pa je Srbija 1878. iz rata izašla ojačana, dobivši Vranjski, Niški, Pirotski i Toplički okrug, a u julu iste godine na Belinskom kongresu i formalno joj je priznata nezavisnost. Zbog ruske podrške Bugarskoj i Sanstefanskog ugovora sklopljenog u martu 1878. na štetu Srbije, oslonio se na Austrougarsku, s kojom je 1881. zaključio tajnu konvenciju. Njome se obavezao da neće raditi protiv austrougarskih interesa u Bosni i Hercegovini, niti sklapati sporazume s trećim zemljama bez prethodnog dogovora s Austrougarskom. Beč je zauzvrat garantovao njegov ostanak na prestolu i diplomatsku pomoć za širenje Srbije ka jugu, ali je nagodba u narodu shvaćena kao izdaja nacionalnih interesa. Proglasio je 1882. Srbiju kraljevinom a sebe kraljem, a 1883. je u krvi ugušio Timočku bunu. Kad se Bugarska 1885. ujedinila sa Istočnom Rumelijom, proglasio joj je rat da bi zauzeo deo bugarske teritorije i tako povratio navodno poremećenu ravnotežu na Balkanu. Postao je još nepopularniji posle neuspeha u tom ratu, koji je, uz to, neodlučno i nevešto vodio, pa je 1888. morao da prihvati liberalni ustav kojim je Srbija postala parlamentarna monarhija. Izazvao je nezadovoljstvo pokušajem da izigra ustavne odredbe, 1889. je abdicirao u korist maloletnog sina Aleksandra, a 1901. je umro u Beču.

1862. - Rođen je Klod Debisi, francuski kompozitor i muzički kritičar, tvorac muzičkog impresionizma. Naročito je poznat kao klavirski kompozitor. Dela: simfonijske poeme "More", "Nokturno", "Popodne jednog fauna"; opera: "Peleas i Melisanda"; klavirske kompozicije: "25 Prelida", "Dve arabeske"...

1941. - Iz zatvora u Sremskoj Mitrovici u Drugom svetskom ratu su pobegla 32 robijaša, mahom komunisti. U bekstvu kroz podzemni kanal pomogao im je učenik srednje tehničke škole u Novom Sadu, partizan s Fruške Gore, Boško Palkovljević-Pinki, kasnije proglašen za narodnog heroja, koji ih je odveo u partizanski odred.

1910. - Japan je aneksirao Koreju.

1911. - Da Vinčijeva slika "Mona Liza" ukradena je iz Luvra. Ova slika je poznata i kao "Đokonda" i jedan je od najčuvenijih portreta na svetu. Da Vinči je radio na njoj četiri godine. Portretisana Mona Liza bila je žena Firentinca Frančeska del Đokonde. Slika je izazivala divljenje majstorstvom senčenja i mekoćom tona, a kasnije je o slici i modelu stvorena čitava legenda.

Dogodilo se na današnji dan - 23. avgust

79. - Došlo je do erupcije vulkana Vezuv u blizini Napulja. U katastrofalnoj erupciji razoreni su stari rimski gradovi Pompeja i Herkulanum. Grad Pompeja je ispod pepela očuvan i predstavlja jedinstveno arheološko nalazište i autentično svedočanstvo o životu i kulturi Rimljana od početka prvog veka pre nove ere do početka prvog veka nove ere.

1876. - U boju na Šumatovcu, brojno slabija srpska vojska je pod komandom ruskog dobrovoljca, generala Mihaila Grigorjeviča Černjajeva, odbila više snažnih napada turske vojske, predvođene Abdul Kerim-pašom, na Aleksinac. Pretrpevši velike gubitke, Turci su se prebacili na levu obalu Južne Morave i produžili operacije prema Đunisu.

1926. - Umro je Rudolf Valentino, američka filmska zvezda s početka ovog veka, inače italijanskog porekla. Proslavio se u nemom filmu ulogama zavodnika, te je i ostao upamćen kao prvi muški seks simbol. Filmovi: "Četiri konjanika Apokalipse", "Šeik", "Šeikov sin", "Dama sa kamelijama", "Crni orao"...

1939. - Ministri Nemačke i Sovjetskog Saveza, Ribentrop i Molotov, potpisali su u Moskvi sporazum o nenapadanju. Sklapanjem svojetsko-nemačkog pakta o nenapadanju, Hitler je dobio odrešene ruke za napad na Poljsku. Nepune dve godine kasnije, Nemačka je prekršila pakt i pre objave rata 22. juna 1941. godine, napala Sovjetski Savez.

1945. - Privremena Narodna skupština Demokratske Federativne Jugoslavije donela je Zakon o agrarnoj reformi i kolonizaciji, kojim je oduzet "višak" zemlje i poljoprivredne imovine seljacima, crkvama i manastirima i tzv. nezemljoradnicima.

1958. - Počelo je emitovanje beogradskog televizijskog programa. Prvi program beogradske televizije odvijao se paralelno sa održavanjem Drugog sajma tehnike i tehničkih dostignuća, i emitovan je od 23. avgusta do 2. septembra 1958. godine. Tadašnji program činile su informativne emisije, dokumentarni filmovi, zabavna emisija "Otvorena vrata" i domaći igrani filmovi.

1958. - Umro je francuski književnik Rože Martin di Gar, dobitnik Nobelove nagrade za književnost. Napisao je ciklus romana i osam knjiga o porodici Tibo u kojima je opisao moralnu propast građanskog društva. Pored romana, pisao je i drame i novele.

1960. - U Ekvatorijalnoj Gvineji uhvaćena je najveća žaba na svetu, teška 3,3 kilograma.

1989. - Umro je srpski vajar Nebojša Mitrić, u čijem opusu posebnu celinu čine medaljoni s portretima i biste. U ranijoj fazi pretežno je radio u tehnici kovanja dekorativne kompozicije, a kasnije je skulptorski jezik zasnivao na spoju figuralnih i apstraktnih elemenata, inspirišući se srpskom srednjovekovnom istorijom. Beogradu je poklonio monumentalne skulpture despota Stefana Lazarevića i Milutina Bojića, Kruševcu cara Lazara, a na reljefima je ovekovečio mnoge glumce i znamenite ličnosti kulture i umetnosti. Obično je uz ime dodavao potpis "vajar varoši beogradske". Poslednje njegovo delo je krst na hramu Svetog Save na Vračaru.

Dogodilo se na današnji dan - 24. avgust

1572. - Desio se masovni pokolj hugenota inspirisan katoličkom reakcijom u Francuskoj, poznat u istoriji kao Bartolomejska noć. Dva dana ranije, majka francuskog kralja Šarla IX, Katarina Mediči, naredila je ubistvo hugenotskog vođe admirala Kolinjija, iz bojazni da bi ovaj mogao presudno da utiče na kralja da stupi u rat sa Španijom. Kolinji je bio samo ranjen, a Šarl IX zavanično je naredio istragu o tom incidentu, kako bi umirio uveliko nezadovoljne hugenote, a zapravo je naručio pokolj svih hugenotskih vođa. Oni su se većinom nalazili u Parizu na proslavi povodom venčanja kraljeve sestre, princeze Margaret, i hugenotskog vođe Henrija od Navare. Zato je ovaj dan poznat i kao Pariska krvava svadba. Samo u Parizu je u toj noći ubijeno oko 3.000 hugenota, a u celoj Francuskoj oko 70.000.

1821. - Španija je prihvatila nezavisnost Meksika. Jedanaest godina od izbijanja Meksičkog rata za nezavisnost, španski potkralj Juan de O'Donoj potpisao je mir u Kordobi kojim je dozvoljeno stavaranje nezavisne Meksičke države kao ustavne monarhije.

1853. - George Crum napravio je prvi čips.

1869. - Izmuljena je sprava za pečenje vafli.

1891. - Tomas Edison patentirao je kameru za snimanje kino-filmova.

1937. - Mitropolit crnogorsko-primorski, dr Gavrilo Dožić, nazvao je u govoru u Podgorici Krvavom litijom događaj u Beogradu 19. jula 1937, kad su žandarmi napali pravoslavno sveštenstvo koje je protestovalo protiv konkordata. Kao član Velike narodne skupštine u Podgorici, predvodio je 1918. deputaciju za ujedinjenje sa Srbijom, a za patrijarha je izabran 1938, posle smrti patrijarha Varnave. Oba svetska rata proveo je u okupatorskom zarobljeništvu.

1961. - Bivši nacistički vođa, Johannes Vorster, postao je ministar pravde u Južnoafričkoj Republici.

1963. - Don Schollander postavio je rekord, preplivavši prvih 200 metara slobodnim stilom za manje od dva minuta (1.58).

1968. - Francuska je postala peta termonuklearna sila.

1991. - Mihail Gorbačov dao je ostavku na mesto predsednika komunističke partije Sovjetskog Saveza.

1991. - Ukrajina je proglasila nezavisnost od Sovjetskog Saveza.

Dogodilo se na današnji dan - 25. avgust

1530. - Rođen je Ivan IV Vasiljevič Grozni, veliki knez moskovski i prvi krunisani ruski car od 1547. godine. U njegovo vreme nastavljena je evropeizacija Rusije dovođenjem stranaca. Osnovao je prvu štampariju radi jačanja trgovačkih veza sa zapadnom Evropom, a na ušću Severne Divne u Belo more podigao grad Arhangelsk. Svoje reforme sprovodio je energično i grubo, zbog čega je dobio nadimak Grozni. Uspešno je vodio i mnoge ratove za povećanje ruske teritorije.

1609. - Galileo Galilej demonstrirao je svoj prvi teleskop.

1804. - Alice Meynell postala je prva žena džokej.

1839. - U Užicu je osnovana gimnazija, među najstarijim u Srbiji, jedan od najznačajnijih kulturnih centara zapadne Srbije. Učenici te gimnazije bili su prvaci socijalističkog pokreta u Srbiji krajem 19. i početkom 20. veka: Radovan Dragović, Dimitrije Tucović i Dušan Popović, istaknuti profesori, naučnici, filozofi, političari poput Ljubomira Stojanovića, Božidara Kneževića, Ljubomira Davidovića, Dragiše M. Đurića, Milana Predića.

1842. - U Kragujevcu su ustavobranitelji s Tomom Vučićem Perišićem na čelu podigli bunu seljaka nezadovoljnih povećanjem poreza i oborili s prestola kneza Mihaila Obrenovića, posle čega je Vučić u Beogradu, kao "predvoditelj naroda", za kneza proglasio Aleksandra Karađorđevića.

1875. - Matthew Webb, 27-godišnji kapetan trgovačke morarice, prvi je čovek koji je preplivao Engleski kanal. Krenuo je iz Dover-a u Engleskoj, a podvig je završio u francuskom gradiću Calais. Preplivavanje je trajalo 21 sat i 45 minuta. Proglašen je nacionalnim herojem po povratku u Englesku.

1920. - Ethelda Bleibtrey postala je prva žena koja je osvojila zlato na Olimpijadi.

1940. - Prvi put se desilo venčanje u vazduhu prilikom kojeg su i mlada i mladoženja izveli skok padobranom.

1944. - Pariz je oslobođen nacističke okupacije (okupiran je 14. juna 1940). Nemci nisu pružali jak otpor, jer je nemački general Dietrich von Choltitz odbio Hitlerovo naređenje da minira znamenitosti Pariza i spali grad do temelja pre oslobođenja.

1960. - Otvorene su 17. Olimpijske igre u Rimu.

1967. - Paragvaj je usvojio svoj ustav.

Dogodilo se na današnji dan - 26. avgust

55. p. n. e. - Rimske snage, predvođene Cezarom, izvršile su invaziju na Britaniju.

1743. - Rođen je Antoan Lavoazje, francuski hemičar, jedan od stvaralaca nove, naučne hemije. Otkrio je da je vazduh smeša kiseonika i azota. Utvrdio je značaj kiseonika za sagorevanje i za oksidaciju uopšte. Izradio je niz novih metoda za kvantitativnu hemijsku analizu. Giljotiniran je za vreme Francuske revolucije.

1839. - Osnovana je Prva beogradska gimnazija, najstarija srednja škola u prestonici Srbije. Najpre je imala dva razreda, tri godine kasnije pet, a profesori su bili mahom Srbi iz Vojvodine. Kroz nju je prošla plejada istaknutih ličnosti srpske istorije, nauke, umetnosti i kulture, uključjući Petra Kočića, Milovana Glišića, Jovana Skerlića, Jovana Cvijića, Mihaila Petrovića Alasa, kralja Petra I Karađorđevića, Živojina Mišića, Stepu Stepanovića, Gavrila Principa, Mošu Pijade, Svetozara Gligorića.

1887. - Na Cetinju je rođen princ Đorđe Karađorđević, najstariji sin kralja Petra koji se 1909. godine odrekao prava prestolonasleđa u korist svog mlađeg brata Aleksandra. Međutim, ubrzo zatim princ Đorđe počeo je da se poziva na neustavnost te odluke i započeo aktivnost za povratak na položaj prestolonaslednika. Godine 1912, upućen je u sanatorijum za duševno obolele u Švajcarskoj, a od 1925. godine biva zatočen u duševnoj bolnici Toponica kod Niša. Oslobodili su ga Nemci 1941. godine, a umro je u Beogradu 1972. godine.

1899. - Rođen je srpski pisac Radojko Jovanović, poznat kao Rade Drainac, boem, buntovni anarhoindividualista, večiti putnik zaljubljen u daleke horizonte, autor neposrednih lirskih ispovesti. Dela: zbirke pesama "Modri smeh", "Erotikon", "Lirske minijature", "Dah zemlje", pripovetke "Srce na pazaru", roman "Španski zid".

1920. - U SAD-u je usvojen 19. amandman, kojim je ženama priznato pravo glasa.

1939. - Objavljen je sporazum jugoslovenskog premijera Dragiše Cvetkovića i vođe Hrvatske seljačke stranke, Vladimira Mačeka, i uredba o ustanovljenju banovine Hrvatske. U njen sastav ušle su Savska i Primorska banovina i srezovi Dubrovnik, Šid, Ilok, Brčko, Gradačac, Derventa, Travnik i Fojnica, koji nikad dotad nisu bili deo Hrvatske.

1945. - Treće zasedanje Antifašističkog veća nacionalnog oslobođenja Jugoslavije u Beogradu potvrdilo je odluke donete posle zasedanja AVNOJ-a u Jajcu 1943. i usvojilo preporuke savezničke konferencije na Jalti. Doneta je i rezolucija o teritorijalnim pravima Jugoslavije na krajeve koji su posle Prvog svetskog rata priključeni Italiji - Slovenačko primorje, Beneška Slovenija, Trst, Istra, Rijeka, Zadar i ostrva Lastovo i Palagruža. AVNOJ je promenio ime u Privremenu narodnu skupštinu.

1972. - Otvorene su letnje Olimpijske igre u Minhenu.

Dogodilo se na današnji dan - 27. avgust

1635. - Umro je Lope de Vega, španski književnik, najznačajniji dramski pisac španskog klasičnog pozorišta. Prema tradiciji, napisao je preko 1800 komedija od koji je oko 500 sačuvano i utvrđeno da ih je on napisao, zatim nekoliko hiljada stihova, više romana, hronika i istorijskih zapisa. Smatra se jednim od najplodnijih pisaca u istoriji književnosti.

1770. - Rođen je Georg Vilhelm Hegel, najveći predstavnik nemačke klasične idealističke filozofije, osnivač dijalektike kao više logike i teorije razvitka, najznačajniji predstavnik tzv. objektivnog idealizma. Dela: "Fenomenologija duha", "Nauka logike", "Enciklopedija filozofskih nauka", "Filozofija istorije", "Estetika"...

1776. - Za vreme američke revolucije, britanske snage koje je predvodio general William Howe porazile su Amerikance predvođene Džordžom Vašingtonom u bici kod Bruklina u Njujorku.

1866. - Na skupštini 16 studentskih, đačkih i pevačkih društava iz Vojvodine i Srbije i istaknutih političkih i javnih radnika iz gotovo svih jugoslovenskih zemalja, u Novom Sadu je osnovana Ujedinjena omladina srpska. Ova organizacija, koja je stvorena radi prosvetnog, kulturnog i naučnog uzdizanja srpskog naroda, delovala u Srbiji i Crnoj Gori i u jugoslovenskim krajevima pod vlašću Austrije i Turske, zabranjena je 1872.

1883. - Desila se najsnažnija zabeležena erupcija vulkana u istoriji. Reč je o vulkanu Krakatau na malom nenaseljenom ostrvu lociranom zapadno od Sumatre u Indoneziji. Vulkanske aktivnosti počele su još 20. maja, a na današnji dan došlo je do snažne erupcije. Sledećeg dana došlo je do četiri snažne eksplozije koje su uništile dve trećine ostrva i izazvaale jake talase koji su usmrtili 36.000 ljudi na okolnim ostrvima - Javi i Sumatri. Eksplozije su se mogle čuti u više od 2.000 milja dalekoj Australiji. Inače, Krakatau je i danas aktivan i jedan je od 130 vulkana u Indoneziji, što ovu zemlju čini zemljom sa nejvećim brojem vulkana na svetu.

1907. - Kralj Srbije Petar I Karađorđević položio je kamen temeljac za zdanje parlamenta u Beogradu, čija je gradnja okončana posle 30 godina. Prvo zasedanje skupštine Jugoslavije u ovom zdanju održano je 20. oktobra 1936. Na konkursu raspisanom 1901. pobedio je projekat arhitekte Jovana Ilkića, a završni radovi i unutrašnja arhitektura izvedeni su pod nadzorom njegovog sina Pavla.

1916. - Umro je srpski pisac Petar Kočić, jedan od najistaknutijih stvaralaca u srpskom realizmu, nacionalni borac protiv austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine. Po povratku sa studija slavistike u Beču i službovanja u Srbiji i Skoplju, dugo je bio bez posla, osuđivan je i tamnovao je u Banja Luci i Tuzli. U Banja Luci je pokrenuo list "Otadžbina", koji je često zabranjivan. Jedrim i sažetim pripovedanjem i svežim poetskim jezikom, snažno je prikazao planinski zavičaj u Bosni, život u njemu i sudbinu seljaka, a u satirama je britko kritikovao prilike u kojima su živeli potlačeni bosanski seljaci pod austrougarskom okupacijom. Dela: satire "Jazavac pred sudom", "Sudanija", zbirke pripovedaka "S planine i ispod planine", "Jauci sa Zmijanja".

Dogodilo se na današnji dan - 28. avgust

Danas je hrišćanski praznik Velika Gospojina, odnosno Uspenje Presvete Bogorodice. Marija je posle rođenja Isusa Hrista živela 48 godina, a prema hrišćanskim knjigama, na dan njene smrti sišao je s neba Hristos i pozvao je k sebi. Trećeg dana posle sahrane, aposotol Toma otvorio je njen grob, ali u njemu nije bilo tela, što je značilo da se "uspela na nebo". Među pravoslavnim Srbima, taj dan se praznuje kao krsno ime nekih rodova, zavetni dan nekih naselja, a negde se održavaju litije. Na Veliku Gospojinu se beru lekovite trave i odlazi na izvore koji imaju lekovito dejstvo.

1749. - Rođen je Johan Volfgang fon Gete, najveći nemački pesnik i jedan od najvećih pesnika u svetskoj književnosti. Pripada nemačkoj klasici. Liberalnih pogleda, humanista po ubeđenju, delao je svestrano, bavio se i prirodnim naukama i slikarstvom. Dela: "Faust", "Herman i Doroteja", "Poezija i stvarnost", "Godine učenja Vilhelma Majstera", "Godine putovanja Vilhelma Majstera"... Preveo je na nemački "Hasanaginicu" u desetercu i još neke naše narodne pesme. Poznavao se sa Vukom Karadžićem i pisao je oduševljene prikaze o našoj narodnoj poeziji.

1813. - Od rana u bici na Deligradu, umro je srpski junak iz Prvog srpskog ustanka, Jovan Kursula, megdandžija opevan u narodnim pesmama. U nizu bitaka istakao se junaštvom, posebno u boju na Crnom vrhu 1809, kad su Turci pod komandom Alije Gušanca pokušali da prodru u Gružu i Jasenicu, i u septembru 1810. na Varvarinskom polju, kad je junaštvom zadivio i Turke i ruske dobrovoljce koji su se borili na strani Srba.

1910. - Na svečanoj sednici Narodne skupštine u Cetinju, kneževina Crna Gora proglašena je kraljevinom, a knez Nikola I Petrović kraljem.

1919. - Reformističke sindikalne vođe evropskih zemalja i Amerike sazvale su Kongres na kojem je stvoreno Međunarodno ujedinjenje sindikata, kasnije nazvano Amsterdamska sindikalna internacionala.

1960. - Umro je srpski pisac Sima Pandurović, jedan od osnivača srpske moderne. Filozofski fakultet završio je u Beogradu, bio je gimnazijski profesor u Valjevu i Beogradu, uređivao je više časopisa, od kojih je najznačajniji "Misao". Kritika je oštro reagovala na njegovu prvu zbirku pesama, "Posmrtne počasti", prožetu pesimizmom, u kojoj je dramatično opevao bolnu tragediju ljubavi, duševne krize i gorčine, nespokoj, pobunu i osećanje smrti. Kasniji stihovi misaono su složeniji, ali i u njima preovladava rezignacija. Ispevao je i niz rodoljubivih pesama. Prevodio je s francuskog i engleskog - posebno su vrsni njegovi prevodi dela Vilijama Šekspira. Ostala dela: zbirke pesama "Dani i noći", "Okovani slogovi", "Stihovi", "Pesme", knjige eseja "Razgovor o književnosti", "Ogledi iz estetike".

1991. - Umro je bivši patrijarh srpski German (svetovno ime Hranislav Đorić pre nego što se 1951. zamonašio u Studenici), koji je u vreme komunističke diktature Josipa Broza bio na čelu Srpske pravoslavne crkve, u jednom od najtegobnijih perioda njene duge istorije. Bogoslovski fakultet studirao je u Beogradu, a prava u Parizu. Posle smrti patrijarha Vikentija 1958, izabran je za crkvenog poglavara. Zbog teške bolesti, 2. decembra 1990. na njegovo mesto izabran je patrijarh Pavle.

1996. - Formalno su se razveli engleski princ Čarls i princeza Dajana. Gotovo milijardu gledalaca u preko 70 zemalja sveta pratilo je 29. jula 1981. "venčanje veka" engleskog prestolonaslednika princa Čarlsa i mlade učiteljice lejdi Dajane Spenser. Par je dobio 1982. sina, princa Vilijama, a 1984. i princa Harija. Godine 1992, objavili su svoj razlaz, a formalno su se razveli tek nakon odobrenja kraljice Elizabete, upravo na današnji dan. Iako je posle razvoda Lejdi Di ostala bez titule kraljevskog veličanstva, u narodu je uživala veliku popularnost i bila poznata kao "kraljica srca". Poginula je 31. avgusta 1997. u saobraćajnoj nesreći u Parizu.

Dogodilo se na današnji dan - 30. avgust

30. p. n. e. - Egipatska carica Kleopatra iz dinastije Ptolomeja izvršila je samoubistvo nakon Antonijevog poraza kod Akcijuma. Kleopatra je počela da vlada u 17. godini sa svojim trinaestogodišnjim bratom Ptolomejem XII, kome je bila i žena. On ju je kasnije zbacio s prestola, ali kada je Cezar osvojio Egipat, vratio ju je na presto, pa je opet vladala sa maloletnim bratom Ptolomejem XIII, kome je takođe bila žena. Kao Cezarova ljubavnica, rodila je sina Cezariona. Kada je u Egipat došao Antonije, ona pridobija i njega, pa za svoje sinove obezbeđuje upravu.

1850. - Honolulu na Havajima postaje grad.

1918. - Fanya Kaplan, član socijalističke revolucionarne partije, pokušao je da izvrši atentat na Vladimira Iliča Lenjina. Lenjin je bio ozbiljno ranjen, ali je preživeo, no ceo događaj je kasnije prouzrokovao niz represalija koje su boljševici primenjivali nad članovima Socijalističke revolucionarne partije i svim drugim političkim protivnicima.

1929. - Umro je srpski pisac iz Dubrovnika, Ivo Vojnović, ekspresivan dramski autor s veoma živim osećanjem za scenu, njenu vizuelnost i ekspresiju. Dela: drame "Dubrovačka trilogija", "Ekvinocij", "Smrt majke Jugovića", "Gospođa sa suncokretom", "Lazarovo vaskrsenje", "Imeratrix", "Maškerate ispod kuplja".

1942. - Srpskog slikara Savu Šumanovića, majstora pejzaža, aktova i mrtve prirode, ustaše su streljale u Šidu u Drugom svetskom ratu, posle zverskog mučenja. Dugo je živeo u Parizu, a od 1930. u Šidu. Njegove velike kompozicije "Doručak na travi" i "Pijana lađa" ubrajaju se u najznačajnija dela našeg modernog slikarstva. Najbolja njegova dela čuvaju se u Narodnom muzeju u Beogradu, zbirci Pavla Beljanskog i galeriji "Sava Šumanović" u Šidu.

1944. - Sovjetske trupe ušle su u Bukurešt u Rumuniji.

1987. - Kanadski atletičar Ben Džonson postavio je svetski rekord, pretrčavši 100 metara za 9.83 sekunde.

Dogodilo se na današnji dan - 1. septembar

1666. - Počeo je veliki požar u Londonu u kojem je stradalo 80% ovog grada.

1832. - Rođen je srpski istoričar i sveštenik Ilarion Ruvarac, osnivač srpske kritičke istorijske škole, član Srpske kraljevske akademije. Obavio je pionirski posao kritičkog istorijskog istraživanja, suzbijajući nenaučne postupke u proučavanju srpske istorije. Napadao je neznanje i šarlatanstvo i bio rezervisan prema narodnom predanju kao istorijskom izvoru. Bio je profesor i rektor Bogoslovije u Sremskim Karlovcima, a od 1882. arhimandrit fruškogorskog manastira Grgeteg. Dela: "Odlomci o grofu Đorđu Brankoviću i Arseniju Crnojeviću patrijarhu", "O knezu Lazaru", "Montenegrina", "O pećkim patrijarsima", "Kraljice i carice srpske".

1889. - Na skupštini u Nišu delegati iz svih jugoslovenskih krajeva pod jurisdikcijom Srpske pravoslavne crkve osnovali su Udruženje pravoslavnih sveštenika.

1923. - U snažnom zemljotresu koji je potresao Tokio i Jokahomu poginulo je 106.000 ljudi.

1928. - Albanija je postala kraljevina sa kraljem Zoguom na čelu.

1939. - Nemačka je napala Poljsku i zauzela njen zapadni deo, što je dva dana kasnije prouzrokovalo objavu rata Nemačkoj od strane Engleske i Francuske i početak Drugog svetskog rata.

1941. - U nacističkoj Nemačkoj svi Jevreji su morali da nose oznaku - žutu zvezdu.

1945. - Skupština Srbije donela je Zakon o uspostavljanju Autonomne pokrajine Vojvodine i Autonomne Kosovsko-metohijske oblasti.

1961. - U Beogradu je počela Prva konferencija šefova država i vlada nesvrstanih zemalja kojoj su prisustvovali predstavnici 25 zemalja i 40 antikolonijalnih i oslobodilačkih pokreta. Posle šest dana rada, skup je usvojio dokumente o principima nesvrstavanja kao nezavisnog vanblokovskog činioca.

1968. - 27-godišnji kapetan libijske vojske, Moamer el Gadafi, izveo je vojni udar u kojem je svrgnuo sa prestola libijskog kralja Idrisa I. Nakon toga, Gadafi je došao na čelo Libije.

1971. - Katar je dobio nezavisnost od Velike Britanije.

1985. - Sedam decenija nakon što je Titanik potonuo, američko-francuska ekspedicija locirala je njegovu olupinu na oko 400 milja zapadno od Nju Faundlenda u Severnom Atlantiku.

Dogodilo se na današnji dan - 2. septembar

490. p. n. e. - Ratnik Fidipides pretrčao je rastojanje od Maratonskog polja do Atine kako bi saopštio pobedu Grka nad Persijancima. U spomen na taj događaj, ustanovljena je kao atletska disciplina - maratonska trka. Dužina pređenog puta uzeta je za dužinu maratonske trke (42 kilometra i 195 metara) i svrstana je u program svih većih međunarodnih takmičenja. Zbog različitog terena koji se bira za maratonske trke, zvanični rekordi se ne vode, ali se ipak među najbolje maratonce svih vremena ubraja Čeh Emil Zatopek.

31. p. n. e. - U bici kod Akcijuma, Oktavijan je ostvario odlučujuću pobedu nad snagama Marka Antonija i Kleopatre.

1547. - Umro je Fernando Kortes, španski konkvistador, poznat po tome što je, zahvaljujući upotrebi vatrenog oružja i svojim sposobnostima, sa oko 700 vojnika osvojio Meksiko i uništio carstvo Asteka.

1829. - Sklopljen je Jedrenski mir između Rusije i Otomanskog carstva, kojim su se Turci obavezali da Srbiji vrate šest okupiranih nahija iz Karađorđeve Srbije i priznaju autonomiju Grčke.

1877. - Rođen je Milan Nedić, general, predsednik srpske vlade u periodu nemačke okupacije u Srbiji. Do Drugog svetskog rata, bio je načelnik Generalštaba i ministar vojske i mornarice.

1910. - Rođen je srpski pisac Skender Kulenović, član Srpske akademije nauka i umetnosti, autor potresne poeme "Stojanka majka Knežepoljka", koju je kao učesnik narodnooslobodilačkog rata stvorio u jeku najžešćih borbi. Posle Drugog svetskog, rata bio je direktor Drame u sarajevskom pozorištu i urednik beogradske izdavačke kuće "Prosveta". U književnosti se pojavio 1927. vencem od pet soneta "Ocvale primule". Ostala dela: roman "Ponornica", poeme "Ševa", "Zbor derviša", drama "Svjetlo na drugom spratu", komedije "Đelidba", "Večera".

1937. - Umro je Pjer de Kuberten, idejni i organizacioni tvorac prvih savremenih olimpijskih igara po ugledu na stare grčke olimpijade. Njegovim nastojanjem, organizovane su prve Olimpijske igre u Atini 1896. godine.

1945. - Japanci su se formalno predali saveznicima u Drugom svetskom ratu.

1945. - Nekoliko sati nakon što je Japan kapitulirao u Drugom svetskom ratu, Ho Ši Min je proglasio nezavisnost Vijetnama od Francuske.

Dogodilo se na današnji dan - 3. septembar

1189. - Krunisan je engleski kralj Ričar Lavlje Srce iz dinastije Plantageneta, hrabar i neustrašiv vladar koji je učestvovao u Trećem krstaškom ratu.

1806. - Srbi su u Deligradu, na ulazu u Đuniski tesnac između Ražnja i Aleksinca, pod komandom vođe Prvog srpskog ustanka Karađorđem odbili napad brojčano nadmoćnijih turskih snaga i potisli ih ka Nišu. Istog dana, vojvoda Stanoje Glavaš oslobodio je Prokuplje.

1821. - Umro je rumelijski valija i beogradski vezir Marašli Ali-paša, koji je sarađivao sa Srbima u postizanju sporazuma o prekidu neprijateljstava. Krajem 1815, s knezom Milošem Obrenovićem sklopio je sporazum koji je Srbima obezbedio ograničenu samoupravu, što je Miloš iskoristio da je dalje proširuje.

1884. - Iz Beograda je krenuo prvi putnički voz na pruzi Beograd-Niš, prvoj u Srbiji. Početak gradnje obeležio je nešto više od tri godine ranije srebrnim budakom knez Milan Obrenović. Ispraćaju prvog voza, iskićenog cvećem i srpskim trobojkama, pored velikog broja građana, prisustvovali su ugledni gosti iz Beča, Budimpešte i Pariza. Voz je krenuo u 8.30 časova, a u Niš je stigao u 18.23 časa.

1912. - U Engleskoj je otvorena prva fabrika za preradu mesa kojoj je zadatak bio da snabdeva mornaricu hranom.

1925. - Održana je prva međunarodna utakmica u rukometu.

1931. - Kralj Jugoslavije Aleksandar Karađorđević proglasio je Oktroisani ustav, kojim je ozakonjena monarhistička diktatura uvedena 6. januara 1929. Prema Ustavu, vlada je zavisila od kralja koji je odlučivao i o važenju zakona. U Skupštinu je uveden drugi dom - Senat, čije je članove uglavnom imenovao kralj.

1939. - Na kružnoj stazi oko Kalemegdana u Beogradu održane su dotad najveće međunarodne automobilske trke u Jugoslaviji, a pobedniku je pripala "Velika nagrada Beograda".

1969. - Umro je Ho Ši Min (pravo ime Nguen Ai Quoc), vijetnamski političar. Godine 1930. osnovao je Komunistički pokret Vijetnama i iste godine rukovodio seljačkim ustankom u Tonkinu. Zbog toga Francuska ucenjuje njegovu glavu, a on prelazi u ilegalnost iz koje izlazi tek 1941. godine pod imenom Ho Ši Min. Organizovao je otpor vijetnamskog naroda protiv japanske invazije i stvorio jak oslobodilački pokret pod rukovodstvom Lige za nezavisnost Vijetnama. Kada je u Hanoju septembra 1945. proglašena DR Vijetnam, on je izabran za njenog prvog predsednika.

Dogodilo se na današnji dan - 4. septembar

476. - Germanski vođa Odoakar zbacio je s prestola poslednjeg rimskog imperatora Romula Avgustula, zauzeo Rim i srušio Zapadno rimsko carstvo.

1844. - Popečiteljstvo prosveštenija (ministarstvo prosvete) Srbije odobrilo je osnivanje Narodnog muzeja u Beogradu, na inicijativu srpskog pisca Jovana Sterije Popovića, tada načelnika popečiteljstva prosveštenija.

1862. - U Carigradu je potpisan protokol povodom spora Srbije i Otomanskog carstva posle ubistva jednog srpskog dečaka na Čukur česmi u Beogradu i sukoba Turaka i Srba. Carigradskim protokolom Turcima je naloženo da napuste mnoge srpske gradove, uključujući varoš beogradsku, ali su u nekim mestima ipak ostali turski vojnici.

1866. - Objavljene su prve dnevne novine na Havajima.

1885. - U Njujorku je otvorena prva samousluga.

1965. - Umro je Albert Švajcer, lekar, filozof i teolog, književnik, muzički istoričar i muzičar (organist). Od 1913, živeo je u Francuskoj Ekvatorijalnoj Africi, gde je radio na organizaciji lekarske službe. Dela: "Kultura i etika", "Između vode i prašume", "Autobiografija", "Afričke priče" i dr. Dobio je Nobelovu nagradu za mir 1952. godine.

1972. - Američki plivač Mark Špic osvojio je sedmu zlatnu medalju na Olimpijskim igrama u Minhenu. Špic je u svih sedam trka u kojima je pobedio istovremeno postavio i svetske rekorde. Nijedan sportista nije uspeo da osvoji toliko zlatnih medalja na jednoj Olimpijadi.

Dogodilo se na današnji dan - 5. septembar

1899. - Umro je srpski državnik i istoričar Jovan Ristić, vođa srpske Liberalne stranke, jedan od najznačajnijih srpskih diplomata 19. veka, član Društva srpske slovesnosti i potom Srpske kraljevske akademije; dvaput je bio regent i četiri puta premijer Srbije. Posle okončanja studija u Francuskoj i na nemačkom univerzitetu u Hajdelbergu, vratio se u otadžbinu i ubrzo je postavljen za šefa srpskog poslanstva u Istanbulu. Tokom boravka u Otomanskom carstvu od 1861. do 1867, uspešno je okončao duge pregovore o opozivanju turskih garnizona iz srbijanskih gradova. Potom je postao ministar inostranih poslova kneževine Srbije, a u razdoblju od 1867. do 1888. bio je, s prekidima, premijer kneževine i kraljevine Srbije. Namesnik maloletnog kneza Milana Obrenovića postao je 1868, a od 1889. i maloletnog kralja Aleksandra Obrenovića. Kao regent kneza Milana, najviše je doprineo donošenju novog ustava 1869, a 1878. uspešno je zastupao Srbiju na Berlinskom kongresu. Odbio je 1881. da potpiše trgovinski sporazum sa Austrougarskom, smatrajući da će takav dokument Srbiju učiniti ekonomski previše zavisnom od Dvojne monarhije, zbog čega je podneo ostavku na položaj šefa vlade. Po povratku na vlast 1887. i kasnije, kao regent kralja Aleksandra, nastojao je da Srbija oslonac nađe u Rusiji, a u unutrašnjoj politici pokušao je da suzbije uticaj radikala, ali je položaj regenta napustio 1893, kad je kralj Aleksandar uz podršku radikala izvršio državni udar i zaveo apsolutistički režim. Dela: "Spoljašnji odnošaji Srbije 1848-1872", "Diplomatska istorija Srbije za vreme srpskih ratova za oslobođenje i nezavisnost 1875-1878".

1900. - Francuska je proglasila protektorat nad Čadom.

1914. - Počela je bitka na Marni, 30 milja severoistočno od Pariza, između francuske i nemačke vojske. Bitka je trajala sedam dana, u njoj je učestvovalo oko milion vojnika, od čega je oko 100.000 vojnika poginulo. Bitka na Marni je prva velika saveznička pobeda u Prvom svetskom ratu koja je sačuvala Pariz i osujetila nemački plan za brzu pobedu nad Francuskom.

1939. - Jugoslavija je na početku Drugog svetskog rata proglasila neutralnost i najavila da će raditi na "unapređenju odnosa sa susednim zemljama", što se odnosilo na nacističku Nemačku i fašističku Italiju. Vlada je ubrzo s namesnikom knezom Pavlom Karađorđevićem pripremila pristupanje zemlje Trojnom paktu Nemačke, Italije i Japana.

1944. - Saveznici su oslobodili Brisel.

1958. - U SAD-u je objavljen roman Borisa Pasterneka "Doktor Živago". Iste godine, Pasternak je dobio Nobelovu nagradu za ovo delo.

1972. - Palestinski teroristi su na Olimpijskim igrama u Minhenu upali u Olimpijsko selo i ubili jedanaest izraelskih sportista, učesnika na Olimpijadi.

Dogodilo se na današnji dan - 6. septembar

1522. - Jedini od pet brodova iz Magelanove ekspedicije - "The Vittoria" - doplovio je u Sanlcar de Barrameda u Španiji, okončavši tako prvo putovanje oko sveta koje je očigledno dokazalo da je Zemlja okrugla. Brodom je komandovao baskijski kapetan Juan Sebastian de Elcano, koji je preuzeo komandu brodom nakon Magelanove pogibije na Filipinima u aprilu 1521. godine. Tokom dugog i teškog puta, članovi posade su trpeli glad, obolevali od skorbuta i odolevali napadima portugalskih brodova. Putovanje je završio samo kapetan Elcano i još 21 član posade.

1688. - Austrijanci su posle jednomesečne opsade preoteli Beograd od Turaka. Janičari su prethodno temeljno opljačkali grad i ukrcali plen na 500 lađa kojima su pobegli Dunavom. Posle pljačke, Turci su spalili delove Beograda, kojem je veliku štetu nanelo i austrijsko bombardovanje

1914. - Na zahtev saveznika da posle pobede na Ceru u Prvom svetskom ratu nad agresorskim austrougarskim trupama preduzme ofanzivu preko granice, srpska vojska počela je operacije u Sremu i istočnoj Bosni, poznate kao bitka na Drini. Borbe su trajale do 11. novembra 1914, kad je načelnik štaba Vrhovne komande, vojvoda Radomir Putnik, naredio povlačenje. Bitkom na Drini umanjena je ofanzivna moć austrougarske vojske.

1920. - Emitovan je prvi radio prenos jednog profesionalnog boks meča.

1941. - Svim Jevrejima starijim od šest godina na teritoriji Nemačke naređeno je da nose žuti povez sa zvezdom kao znak razlikovanja.

1944. - Avijacija zapadnih saveznika je u Drugom svetskom ratu teško bombardovala Leskovac. Tokom bombardovanja poginulo je više od 1.600 civila, a centar grada potpuno je razrušen.

1966. - Ubijen je južnoafrički premijer Hendrik Verwoerd, tvorac aparthejda. Njegova vlada je od 1958. vodila politiku rasne diskriminacije i radila na donošenju komplikovanog sistema zakona o podvojenosti belaca u političkom, ekonomskom i kulturnom pogledu. Takva politika izazvala je antiaparthejdske demonstracije koje su bile brutalno ugašene. Kada je 1960. godine Verwoerd preživeo pokušaj atentata, on je svoj oporavak protumačio kao Božji znak odobravanja njegovog dela i politike koju je vodio. U toku narednih nekoliko godina, njegova vlada je hapsila sve one koji se nisu slagali sa njenom politikom (među njima je bio i Nelson Mendela) i određivala im duge zatvorske kazne.

1968. - Svazilend je dobio nezavisnost od Velike Britanije. Svazilend je inače bio slobodna crnačka zemlja pre Burskog rata (1899-1902), a engleski protektorat postao je 1906. godine.

Dogodilo se na današnji dan - 8. septembar

1331. - Srpskog velmožu Dušana Stefana Nemanjića, sina kralja Stefana Dečanskog, arhiepiskop Danilo II je na državnom saboru u gradu Svrčin (u južnom delu Kosova) u 23. godini života krunisao za kralja Srbije. Nijedan srpski kralj pre njega nije tako mlad došao na presto. Za prvog srpskog cara krunisan je 1346. u srpskoj prestonici Skoplju.

1664. - Holandski guverner Peter Stuyvesant, predao je Novi Amsterdam, glavni grad Nove Holandije, engleskoj eskadri kojom je komandovao pukovnik Ričard Nikols (Richard Nicolls). Stuyvesant se nadao da će uspeti da odoli napadu Engleza, ali, kako je bio nepopularan u svom narodu, Holanđani su odbili da se bore pod njim. Prilikom toga, grad Novi Amsterdam promenio je ime u Njujork, u čast Vojvode od Jorka.

1731. - Bački episkop Visarion Pavlović otvorio je u Novom Sadu latinsko-slovensku školu, koja je imala odlike niže realne gimnazije. Škola je dala prve naraštaje srpske građanske inteligencije u Vojvodini.

1799. - Rođen je srpski pisac, prevodilac i političar Jovan Hadžić, poznat i kao Miloš Svetić, autor Građanskog zakonika kneževine Srbije, prvi predsednik Matice srpske. Bio je protivnik Vuka Karadžića i, za razliku od njega, branio etimološki pravopisni princip i negirao fonetski. Smatrao je da književni jezik valja obogatiti slavjanoserbskim jezikom. Uređivao je "Serbski letopis" i "Golubicu", pokrenuo časopis "Ogledalo serbsko" i pisao poeziju u pseudoklasičarskom stilu. Prevodio je Homera, Horacija, Vergilija, Marcijala, Johana Volfganga Getea, Gotholda Lesinga, Fridriha Šilera, Johana Herdera.

1841. - Rođen je Antonjin Dvoržak, češki kompozitor, jedan od najznačajnijih pored Smetane. Bio je sledbenik neoromantizma i jedan od tvoraca češke nacionalne škole. Pored češkog folklora, koristio je i folklor drugih slovenskih naroda, kao i naroda Severne Amerike. Komponovao je poeme, uvertire, koncerte za klavir, za violinu... Dela: opere "Rusalka", "Jakobin", "Đavo i Kaća" (čuvena "Simfonija Novog Sveta"), orkestarska kompozicija "Slovenske igre"...

1921. - Krunisana je prva mis Amerike. Bila je to Margaret Gorman (Margaret Gorman) iz Vašingtona.

1924. - Ruskinja Aleksandra Kolontai postala je prva žena ambasador.

1941. - Počela je nemačka opsada Lenjingrada, velikog industrijskog centra i drugog po veličini grada u SSSR-u, u Drugom svetskom ratu. Opsada Lenjingrada poznata je i kao "900-dnevna opsada", iako je trajala iscrpljujuća 872 dana i dovela do smrti oko milion građana Lenjingrada, što civila, što pripadnika Crvene armije.

1952. - Objavljen je roman Ernesta Hemingeja "Starac i more".

1991. - Jugoslovenska republika Makedonija odlučila je da se otcepi od Jugoslavije.

1995. - Ministri inostranih poslova Jugoslavije, Hrvatske i sarajevske muslimanske vlade postigli su u Ženevi usmeni dogovor o podeli Bosne i Hercegovine na dva entiteta - Republiku Srpsku i Muslimansko-hrvatsku Federaciju, kao i o bazičnim ustavnim principima.

Dogodilo se na današnji dan - 12. septembar

1609. - Henri Hadson je otkrio reku Hadson u SAD-u. Ova reka bitna je utoliko što su njome povezani Njujork, Klivlend, Detroit, Čikago i drugi gradovi. Njom je zaplovio i prvi parobrod, "Klermont", koji je konstruisao Robert Fulton 1807. godine.

1876. - Rođen je srpski političar, pozorišni i književni kritičar, Milan Grol, dugogodišnji dramaturg i upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu, od 1940. šef Demokratske stranke. Kao blizak saradnik jednog od najuglednijih srpskih književnih kritičara, Jovana Skerlića, objavio je mnoštvo književnih i pozorišnih kritika u "Srpskom književnom glasniku". U Drugom svetskom ratu bio je ministar u jugoslovenskoj emigrantskoj vladi u Londonu. U zemlju se vratio 1945. i jedno vreme bio potpredsednik vlade, ali je ubrzo odstranjen iz političkog života, jer je režim Josipa Broza prihvatio parlamentarnu demokratiju kao formu bez ikakvog sadržaja, a i to samo privremeno. Dela: članci i eseji "Pozorišne kritike", "Iz pozorišta predratne Srbije", "Iz predratne Srbije"

1913. - Rođen je Džesi Ovens, američki crni atletičar, između dva rata jedno od najvećih imena svetske atletike. Iznenadio je javnost postigavši dva fenomenalna rezultata: 100 metara za 10,2 sekunde i skok u dalj 8,13 metara. Na Olimpijskim igrama u Berlinu 1936. osvojio je zlatne medalje u trčanju na 100 i 200 metara, skok u dalj i u štafeti 4 h 100 metara.

1916. - Na Kajmakčalanu je u Prvom svetskom ratu otpočela ofanziva srpske vojske protiv Bugara i Nemaca. U ogorčenim borbama, vrh planine Nidže više puta je prelazio iz ruke u ruku, da bi Drinska divizija, ojačana pukovima Dunavske divizije, u strahovitom naletu konačno ovladala Kajmakčalanom 3. oktobra 1916, što je bila prva pobeda srpske vojske posle povlačenja preko Albanije.

1928. - Ketrin Hepbern je debitovala na njujorškoj sceni u komadu "Night Hostess".

1940. - U blizini grada Montignac u Francuskoj, četvoro tinejdžera slučajno je otkrilo više praistorijskih pećinskih slika. Slike su stare između 15.000 i 17.000 godina i uglavnom se sastoje od kompozicija na kojima su predstavljene životinje. Predstavljaju jedan od najznačajnijih primeraka umetnosti iz perioda paleolita.

1953. - Šest meseci nakon smrti Staljina, Nikita Hruščov ga je nasledio nakon izbora za predsednika komunističke partije Sovjetskog saveza.

1953. - Američki senator Džon Ficdžerald Kenedi oženio se Žaklinom Buvije. Više od 750 gostiju prisustvovalo je ceremoniji, a više od 3000 znatiželjnika čekalo je ispred crkve, ne bi li bacilo makar letimičan pogled na mladence. Sedam godina kasnije, Kenedi je izabran za 35. predsednika SAD-a.

1965. - Održana je 17. godišnja dodela nagrada Emi.

Dogodilo se na današnji dan - 18. septembar

1739. - Beogradskim mirom okončan je rat započet 1737. između Otomanskog carstva i Austrije, koja je potisnuta s Balkana. Srbija je ponovo postala deo Otomanskog carstva, a Austrija je prisiljena da Turcima vrati i Malu Vlašku i delove Bosne koje je dobila Požarevačkim mirom 1718.

1810. - Čile je proglasio nezavisnost od Španije.

1905. - Rođena je Greta Garbo, američka filmska glumica švedskog porekla. Karijeru je počela u švedskom filmu, ali je svetsku slavu postigla u SAD-u. Bila je spontana i retko inteligentna, predstavljala je simbol ženstvenosti. Igrala je u periodu od 1921. do 1941. godine, kada se sama povukla, ali njena popularnost nije jenjavala. Za rad na filmu nije dobila nijednu filmsku nagradu, ali ostaju upamćene njene role u filmovima: "Poljubac", "Mata Hari", "Agata Kristi", "Kraljica Kristina", "Ana Karenjina", "Dama sa kamelijama"...

1962. - Ruanda, Jamajka, Burundi i Trinidad primljeni su u Ujedinjene Nacije.

1970. - U Londonu je umro Džimi Hendriks, čuveni rok gitarista.

1979. - Leonid i Valentina Kozlov, ruski baletski igrači, prebegli su u Ameriku.

1984. - Džo Kitinger (Joe Kittinger) završio je solo let balonom preko Atlantika.

1961. - Generalni sekretar Ujedinjenih nacija, Dag Hammarskjd, poginuo je pod misterioznim okolnostima u avionskoj nesreći u Zambiji.

Dogodilo se na današnji dan - 19. septembar

1814. - Zbog nasilja i nameta Turaka, u Požeškoj nahiji izbila je Hadži-Prodanova buna. Pošto su se Srbi kod manastira Trnava - predvođeni igumanom Pajsijem i Mihailom, bratom vojvode iz Prvog srpskog ustanka Hadži-Prodana Gligorijevića - obračunali s požeškim Turcima, buna se proširila na Jagodinsku i Kragujevačku nahiju. Bunu je predvodio Hadži-Prodan, jer je Miloš Obrenović odbio vođstvo, smatrajući da je pobuna preuranjena. Miloš je, posle obećanja vezira Sulejmana-paše da će ustanicima biti oprošteno, pomogao gušenje bune, ali Turci su, poslovično, prekršili reč i pogubili oko 300 istaknutih ljudi. Na kolcu je završio i iguman Pajsije, a Hadži-Prodan je pobegao u Austriju.

1833. - Crnogorski vladika Petar II Petrović Njegoš dobio je ruski pasoš u kojem je pisalo: "Ovim se objavljuje svima i svakome ko je tome nadležan, da pokazatelj Preosvećeni Petar Petrović, Arhijerej Crnogorski, koga prati njegov sekretar Dimitrije Milaković i telohranitelji Stefan Petrović i Mihail Petrov, putuje preko Libeka, Beča, Trsta, za Crnu Goru... Kao potvrdu ovoga daje se ovaj pasoš s prilogom našeg državnog pečata. Peterburg, septembra sedmog 1833. godine." Datum je prema Julijanskom kalendaru.

1837. - Kraj Požarevca su održani prvi vojni manevri regularne srpske vojske, koji su trajali 20 dana uz učešće 1.700 vojnika.

1893. - Usvajanjem Izbornog zakona, Novi Zeland je postao prva zemlja u kojoj su žene dobile pravo glasa. Koliko je ovo bilo značajno - govori podatak da su isto pravo žene u SAD-u dobile 1912. godine, a u Engleskoj tek 1928. godine.

1914. - Nepunih mesec dana posle srpske pobede u Cerskoj bici, delovi Prve srpske armije i Šesta austrougarska armija su u Prvom svetskom ratu započeli krvav boj na Mačkovom kamenu, na planini Jagodnji u severozapadnoj Srbiji. Posle četvorodnevnih danonoćnih borbi, u kojima je poginulo oko 800 Srba i oko 1.200 neprijateljskih vojnika, brojnošću i artiljerijom nadmoćne austrougarske trupe prinudile su na povlačenje srpske snage, koje su trpele veliku oskudicu u municiji zbog kašnjenja savezničkih isporuka. Na Mačkovom kamenu u borbi prsa u prsa poginuo je i komandant Četvrtog pešadijskog puka Prvog poziva, potpukovnik Dušan Purić.

1922. - Rođen je Emil Zatopek, čehoslovački atletičar i napoznatiji maratonac. Osvojio je zlatnu Olimpijsku medalju u maratonu 1952. godine

1928. - Miki Maus prvi put se pojavio na velikom ekranu.

1941. - U selu Struganik kraj Valjeva u Drugom svetskom ratu je održan sastanak Josipa Broza i Draže Mihailovića, na kojem nije postignut dogovor o zajedničkoj borbi partizana i četnika protiv okupatora.

1955. - Argentinski predsednik Huan Domingo Peron svrgnut je u vojnom puču, nakon deset godina vlasti.

1957. - Prva podzemna nuklearna eksplozija u Las Vegasu.

1992. - Savet bezbednosti UN usvojio je Rezoluciju o isključenju Jugoslavije iz rada Generalne skupštine i osporio njeno pravo da u UN nasledi SFRJ. Klupa Jugoslavije ostala je prazna, a jugoslovenskoj misiji dozvoljeno je da ostane u Njujorku i kontaktira sa Savetom bezbednosti i drugim organima UN.

1993. - Sastanku zamenika ministara Grupe 24 zemlje u razvoju predstavnik Jugoslavije mogao je da prisustvuje samo u svojstvu posmatrača, što je bio uvod u isključenje naše zemlje iz tog tela.